Ostry ropień zębodołowy (ostre zapalenie ozębnej; abscessus ałveolaris acutus; abscessus apicalis acutus; periodontitis acuta; pericementitis acuta). Cechy. We wczesnych okresach występuje pulsujący ból promieniujący do szczęki i zęba, często niedokładnie zlokalizowany; gdy dojdzie do zropienia, pojawia się umiejscowione obrzmienie, szczękościsk, zajęcie szyjnych węzłów chłonnych i gorączka. Ostre zapalenie miazgi (pulpitis acuta). Cechy. Stan ten prowadzi raczej do bólu zęba niż szczęki. Jest to zdecydowany, wiercący ból, połączony z uczuciem wewnętrznego ucisku. Nagły ucisk przez pokarm lub wykałaczkę, ssanie lub zetknięcie się z zimnem czy gorącem, substancjami słonymi, słod­kimi lub kwaśnymi może wyzwalać napad pulsującego lub świdrującego bólu. Ropień miazgi (abscessus pulpae). Cechy. W wywiadzie chory podaje zwy­kle obecność dolegliwości lub zdecydowanego bólu w zębie lub szczęce, poja­wiającego się okresowo, czasem pojawiającego się i znikającego nagle, przy czym stan ten poprzedza tępy, rwący ból, zwykle trudny do zlokalizowania. Nasilenie bólu wzrasta, a łagodzi go stosowanie zimna na ząb. Złamanie żuchwy. Cechy. Znaczny ból, uzależniony od okolicy złamania, narasta przy biernych ruchach odłamów. W wywiadzie — przebycie urazu bezpośredniego (złamanie trzonu) lub pośredniego (złamanie szyjki); nieprawidłowa ruchomość; trzesz­czenie; obrzmienie dziąsła, czasem z krwawieniem z rozdartej śluzówki; wy­ciekanie śliny z ust; zniekształcenie (uwidaczniające się nierównością zgryzu lub bocznym przemieszczeniem żuchwy); utrata sprawności czynnościowej; obrzmienie; niekiedy ropienie w złamaniach złożonych, martwica lub two­rzenie kieszeni; badanie rentgenowskie. Zwichnięcie żuchwy. Cechy. Ból w okolicy stawów skroniowo-szczęko-wych, czasem silny, czasem o umiarkowanym nasileniu; niekiedy sprawa przebiega w ogóle bez bólu. Nerwoból nerwu żuchwowego. Cechy. Nerwobóle żuchwy są zwykle spo­wodowane przez jakieś ognisko zakażenia, rzadko są one samoistne. Wykrycie jakiegoś ogniska infekcji, jak próchnica zębów, zapalenie ozębnej, przewlekłe zapalenie miazgi, zapalenie zatok itp.; polepsze­nie po usunięciu przyczyny. Nerwoból nerwu trójdzielnego (neuralgia n. trigemini; tic douloureux). Cechy. Zajęta bywa głównie dolna gałązka szczękowa lub też ta gałązka na równi z innymi. Występuje napadowo silny ból bocznej części twarzy i wraż­liwość uciskowa w okolicy otworu bródkowego. Trzeba wykluczyć możliwość bólu odruchowego. Półpasiec (herpes zoster). Cechy. Może on obejmować trzecią gałąź nerwu trójdzielnego, powodując ból w okolicy żuchwy. Przeszywający ból okresowy poprzedza wykwity skórne oraz towarzyszy im. Po ustąpieniu półpaśca pozo­staje czasem nerwoból, który przypomina ,,tic douloureux". Nadwrażliwość zębiny. Cechy. Dotkliwy i uporczywy nerwoból nerwu żuchwowego może być skutkiem tak nieznacznej przyczyny, jak odsłonięcie zębiny przy szyjce jednego z dolnych zębów. Nagminne' zapalenie przyusznic (parotitis epidemica). Cechy. Ból poprzedza zwykle występowanie obrzmienia; zazwyczaj lokalizuje się go w okolicy tyl­nej części szczęki, tuż za uchem; nasila się on pod wpływem ucisku, ruchów żuchwy, a czasem i w obecności kwaśnych substancji w jamie ustnej. Ropne zapalenie przyusznicy (parotitis suppurativa). Cechy. Ból w okolicy gruczołu jest umiejscowiony podobnie jak w nagminnym zapaleniu przyusz­nic, ale znacznie silniejszy; towarzyszą mu objawy ropienia. Wklinowany zab. Cechy. Zdecydowanie najczęściej dochodzi do wklino-wania dolnego trzeciego zęba trzonowego. Zwykłym objawem jest nerwoból nerwu trójdzielnego o różnym nasileniu. Niekiedy zjawiają się silne bóle o charakterze gośćcowym, zlokalizowane w bocznej okolicy twarzy i żuchwy, lub też nie poddający się leczeniu i rozlany nerwoból nerwu szczękowego. Wklinowame dolne zęby dwukorzeniowe mogą być przyczyną dotkliwego bólu w okolicy otworu bródkowego. Dołączają się też objawy zapalenia okost-nej szczęki — ciężki, męczący, tępy, pulsujący ból, mniejsze lub większe nasi­lenie ucieplenia tkanek i ich przekrwienia. Jednak wiele przypadków prze­biega bez jakichkolwiek objawów. Niekiedy objawy czynnościowych zmian w zakresie układu nerwowego, a nawet i psychicznych; brak zęba w łuku zębowym bez jego wyrzynania się w wywiadzie; czasem widoczny częściowo wyrżnięty ząb; ba­danie rentgenowskie. Schorzenie zatoki Highmore'a. Cechy. Ból w górnej szczęce może być spo­wodowany zakażeniem lub nowotworem zatoki. Ostre zakaźne zapalenie stawów (arthritis infectiosa acuta). Cechy. Staw skroniowo-żuchwowy ulega często zajęciu i stwierdzenie stanu zapalnego w jego obrębie zawsze nasuwa takie rozpoznanie. Staw jest obrzmiały, bo­lesny przy dotknięciu, gorący, na pierwszy plan wysuwa się ból, wzmagający się przy ruchach żuchwy. Z rzadka dochodzi do znaczniejszego zaczerwienie­nia skóry. Ostry początek; jednoczesne zajęcie wielu stawów (szcze­gólnie szyjnego odcinka kręgosłupa, rąk, kolanowych); utrzymująca się go­rączka; przyspieszenie tętna; czasem nawracające zaostrzenia; zgrubienia w stawach; szybko postępujący zanik mięśni; brak wyraźnej poprawy po sali­cylanach; jako zejście zesztywnienie i zniekształcenia. Ostre ograniczone zapalenie stawu skroniowo-żuchwowego (zespół skronio-wo-żuchwowy). Cechy. Niemiłe uczucie lub ból przy zwieraniu i rozwieraniu szczęk, zwykle po jednej stronie, szczególnie przy żuciu. Często występuje jednocześnie uczucie „prztykania", jak gdyby żuchwa była zwichnięta. Często wrażliwość dotykowa. Brak widocznej przyczyny; samoistne wyzdrowienie po kilku dniach lub tygodniach; ujemny wynik badania rentgenowskiego. Rzeżączkowe zapalenie stawu (arthritis gonorrhoica). Cechy. Choroba zaj­muje stawy rzadko atakowane przez-gościec (np. staw skroniowo-żuchwowy, mostkowo-obojczykowy, -międzykręgowe, krzyżowo-biodrowe). Bywa silna bo-lesność i wrażliwość uciskowa oraz obrzmienie okolicy stawu skroniowo--żuchwowego. Obecność wycieku z cewki moczowej, zawierającego dwoinki rzeżączki; bywa zajęty jeden lub kilka stawów; zazwyczaj tylko nie­wielkie podniesienie ciepłoty; test wiązania dopełniacza; niekiedy zesztywnie­nie stawu. Kamica przewodu ślinianki (calculus salivarius; sialolithiasis parotidis). Cechy. Częściowe zatkanie przewodu Stenona powoduje ból i obrzmienie przewodu i samego gruczołu, gdy dochodzi do pobudzenia jego wydzielania; objawy ustępują w miarę jak gromadząca się ślina toruje sobie stopniowo drogę. Wymacanie kamienia przez policzek i sondowanie prze­wodu; czasem trwałe zgrubienie przyusznicy; badanie rentgenowskie. Martwica żuchwy (necrosis mandibulae). Cechy. Występuje ból żuchwy, któremu towarzyszy obrzmienie twarzy i dziąseł. W wywiadzie lub obecnie — uszkodzenie przyczynowe (uraz, ropne zmiany przyzębowe, zakażenie septyczne, zatrucie fosforem lub rtęcią, kiła, gruźlica itp.); gorączka; tworzenie się ropnia, który przebija się bądź do ust, bądź na zewnętrzną powierzchnię twarzy lub szyi; cuchnąca wy­dzielina; wymacanie martwego fragmentu kostnego za pomocą sondy; badanie rentqenowskie. Mięsak żuchwy (sarcoma mandibulae). Cechy. Częsty jest silny ból, który jednakże może wystąpić dopiero w późnym okresie wskutek ucisku na nerw szczękowy. Ostre zapalenie szpiku i zapalenie okostnej trzonu żuchwy. Cechy. Silny ból, wrażliwość uciskowa, obrzmienie żuchwy. Mniej częste przyczyny. Rak szczęki; ekzostozy zębów; promienica; nerwo­ból zwoju klinowo-podniebiennego; kiła (zapalenie kości i okostnej lub kilak szczęki); nowotwór śródczaszkowy (zajęcie nerwu trójdzielnego); szpiczak; zębiak.