Uraz. Uszkodzenie języka przez ostry ząb lub nierówny brzeg pro­tezy powoduje powstanie małego guzka, bolesnego przy mówieniu i żuciu, który stopniowo rośnie, osiągając czasem wielkość orzecha laskowego. W pa­rze z powiększaniem się idzie narastanie bolesności. Powierzchnia guzka może się rozpadać, tworząc owrzodzenie. Czasami bolesność przygryzionego języka utrzymuje się, mimo że już dawno ustąpiły ślady urazu (zadrapania lub zra­nienie). Ból umiejscowiony głęboko lub pod powierzchnią towarzyszy uszko­dzeniom wędzidełka, widocznym w postaci zadrapań lub owrzodzenia; jednak rany kłute, zadane na przykład ością ryby lub innym ostrym przedmiotem, mogą powodować znaczne dolegliwości mimo braku widocznego urazu. Na ból języka skarżą się często chorzy po uśpieniu, jeśli w jego przebiegu uży­wano językotrzymacza albo rozwieracza. Przebyty uraz; stwierdzenie próchniczych, wrastających, ostrych lub nierównych zębów bądź wadliwej protezy zębowej; brak stward­nienia; padaczka; samorzutne ustąpienie objawów po usunięciu przyczyny. Przewlekłe paciorkowcowe (powierzchowne) zapalenie języka (glossitis streptococcica superficialis chronica). Cechy. Główną skargą chorego jest zwykle uczucie oparzenia języka lub też odczuwanie wszystkich potraw jako pieprznych. Powierzchnia języka może być wrażliwa na dotyk, choć nie ma czasem widocznego owrzodzenia. Podrażnienie języka nie jest długotrwałe, wykazuje zdecydowane okresy zaostrzenia i złagodzenia, ale potrawy gorące i ostro przyprawione zawsze powodują dolegliwości, a niekiedy nawet ostry ból. Po jedzeniu objawy mogą się zmniejszać, powracając po upływie 2—3 go­dzin ponownie. Silne uczucie pieczenia języka może budzić chorego wśród nocy. Bóle o typie pieczenia mogą się bardzo nasilać pod wpływem żucia, palenia lub długotrwałego mówienia. Bóle i w ogóle dolegliwości są uderza­jąco silne w porównaniu z niewielkimi zmianami anatomicznymi, i to do tego stopnia, że chory wstrzymuje się od przyjmowania pokarmu. Sprawa obejmuje zazwyczaj grzbiet języka, ale mogą być zajęte również jego po­wierzchnie boczne; w większości przypadków jednak schorzenie zajmuje tylko jeden odcinek języka. Występowanie przede wszystkim u kobiet; bywa zaczer­wienienie, drobniutkie pęknięcia na powierzchni języka, nadmierna gładkość lub rumień tej jego części, gdzie umiejscowiony jest ból; w wielu przypad­kach jednak nie udaje się stwierdzić żadnych dostrzegalnych zmian; czasem w wywiadzie chory podaje okresowe pojawianie się drobniutkich owrzodzeń; choroba przebiega przewlekle, z okresami zacisza; w posiewie Streptococcus pyogenes longus. Opryszczka pospolita (owrzodzenie aftowe; herpes simplex). Cechy. Drobny i bardzo bolesny wrzód może pojawiać się nawrotowo na koniuszku języka lub w pobliżu. Pieczenie języka. Cechy. Bolesność lub palenie języka bywa następstwem palenia tytoniu, podrażnienia przez nadboran sodu, wskutek zażywania doust­nie antybiotyków lub pod wpływem posiłków bardzo gorących, bądź zawiera­jących nadmierną ilość ostrych przypraw. Następstwa działania takich miej­scowo drażniących środków mogą utrzymywać się przez kilka dni po usu­nięciu przyczyny dolegliwości. Opisywana dolegliwość może powstawać rów­nież w warunkach okresu przekwitania, w przypadkach niedoborów pokar­mowych, w razie przewlekłego podrażnienia nerwów, zaopatrujących język, przez zmiany kostne na ich przebiegu lub wskutek elektrolitycznego rozkładu protez z metalu. Rak języka (carcinoma linguae). Cechy. Ból jest nierzadko bardzo wczes­nym objawem, a może być pierwszym, na który pacjent zwraca uwagę. Zwy­kle ból jest stały i nasilony, niekiedy wykazuje szczególną skłonność do pro­mieniowania do wierzchołka głowy lub głęboko do ucha, bądź bywa w tych miejscach najsilniejszy. Ból w uchu zwykle kojarzy się z zajęciem przez raka krawędzi (lub poniżej) języka lub tylnej części języka i jest wynikiem zaata­kowania węzłów chłonnych szyi. Niekiedy pacjent nie doznaje bólów w obrę­bie nowotworu, ale bardzo cierpi z powodu dokuczliwych bólów w jednym z wymienionych miejsc (objawowy nerwoból nerwu trójdzielnego). Ostre grudkowe zapalenie języka. Cechy. Pacjent odczuwa palące bóle języka, przy czym tworzą się na powierzchni języka odosobnione białawe wy­kwity o wielkości grochu. Wykwity te ulegają nadżarciu z powstaniem zmian o czerwonych i pozazębianych brzegach, których dno pokryte jest ropą. Sprawa ulega raczej samoistnemu wyleczeniu po około 3 tygodniach. Występowanie wyłącznie u kobiet; początek z lekkimi objawami gorączkowymi, uczucie rozłamania, brak apetytu, samorzutne wy­zdrowienie w ciągu trzech tygodni. Ropotok zębodołowy (choroba Riggsa; pyorrhoea alveolaris; Periodontitis suppurativa). Cechy. Chory może się skarżyć na zmienne objawy bólowe, na bóle strzelające albo niekiedy na uporczywe pobolewanie, a wreszcie na trwałą bolesność określonych miejsc języka, głównie na bocznych krawę­dziach, choć czasami i na grzbiecie języka. Niedokrwistość złośliwa (zapalenie języka typu Huntera, anaemia perni­ciosa — glossitis Hunteri). Cechy. Nawracająca bolesność w jamie ustnej i na języku jest nierzadko związana z rozwojem niedokrwistości typu Addisons, co znajduje wyraz w wywiadach. Sprawa może mieć charakter zwykłej przeczulicy lub też zdecydowanego zapalenia jamy ustnej, zwykłego lub wrzodzie-jącego. Nerwoból nerwu trójdzielnego (neuralgia nervi trigemini). Cechy. Ból może się zacząć z boku języka, w okolicy sklepienia jamy ustnej, dziąseł lub szczę­ki. W niektórych przypadkach punkty te -wykazują bolesność na najlżejsze dotknięcie; czasem nie stwierdza się tego objawu. Jeśli zajęty jest język, może pojawić się jednostronne jego obłożenie oraz zmiany odczuwania smaku. Pelagra. Cechy. Uczucie pieczenia języka. Wyprysk języka (eczema linguae). Cechy. W ciągu wielu lat, przez które mogą utrzymywać się ogniska wyprysku, jedynymi chyba objawami jest uczu­cie pieczenia i kłucia w sąsiedztwie tych ognisk. Nerwica (neurosis; glossodynia). Cechy. Nieokreślone dolegliwości bólowe w języku sprawiają choremu cierpienie przez szereg godzin lub dni. Chorzy skarżą się na wszystkie rodzaje bólów języka i z tego powodu wzywają le­karza. Hipochondria z chorobliwą obawą przed rakiem języka; nie ma upośledzenia przełykania; chory je bez trudności i w czasie jedzenia zapomina o swoich dolegliwościach; brak przedmiotowych objawów zapale­nia języka. Gruźlicze owrzodzenie języka (ulcus tuberculosum linguae). Cechy. Po­wierzchnia guzka szybko ulega rozpadowi i powstają nieregularne ogniska niezmiernie bolesnych owrzodzeń. Urazowe owrzodzenie języka. Cechy. Może być niezmiernie bolesne. Ropień języka (abscessus linguae). Cechy. Ropień języka rozwija się stop­niowo, towarzyszy mu umiarkowany ból. Umiejscowienie zwykle na powierzchni grzbietowej, raczej ku podstawie i ku jednej stronie, rzadko pośrodku; obrzmienie zajętej części, upośledzenie przełykania i mówienia; obmacywaniem stwierdza się wzmo­żone napięcie i chełbotanie. Ostre rozlane zapalenie języka (głęboka ropowica języka; glossitis diffusa acuta; phlegmone profunda linguae). Cechy. Gwałtowne bóle języka, promie­niujące do ucha i do okolicy zausznej. Występowanie w ślad za ciężkim zapaleniem jamy ustnej (rtęciowym, zakaźnym lub urazowym); wysoka gorączka; duże obrzmienie języka, który przybiera zabarwienie ciemnofioletowe lub niebieskoczerwone; obrzęk łuków podniebiennych, podniebienia miękkiego i wejścia do głośni. Zapalenie okostnej kości gnykowej (periostitis ossis hyoidei). Cechy. Zapa­lenie okostnej kości gnykowej lub jej rogów może wywołać ból w podstawie języka lub głęboko w dnie jamy ustnej, zwłaszcza przy przełykaniu. Jeśli zajęty jest róg większy, współistnieje podrażnienie gardła, objawiające się odchrząkiwaniem, odkrztuszaniem i miejscową lekką bolesnością. Wrażliwość na ucisk okolicy rogu kości gnykowej; umiej­scowienie bólu. Język geograficzny (lingua geographica). Cechy. Mogą powstawać rozpad­liny lub szczeliny, stające się przyczyną uczucia pieczenia lub bólu, mimo że poza tym stan ten nie wiąże się z żadnymi dolegliwościami. Mniej częste przyczyny. Choroba Raynauda (skurcz naczyń); kserostomia (męczące dolegliwości bólowe, towarzyszące zatrzymaniu wydzielania śliny); niedoczynność tarczycy (może być bolesność i wrażliwość na ucisk); prze­wlekły ropień korzeni zębowych (promieniowanie bólu); przewlekłe zapalenie rrigdałków podniebiennych (promieniowanie bólu); obrzęk naczynioruchowy; zatrucie rtęcią; zatrucie substancjami żrącymi; zapalenie języka typu Moel-lera; ciało obce w języku; zapalnie zmieniona żabka; kamień w przewodzie ślinianki podszczękowej lub podjęzykowej; dermatomyositis; włośnica; prysz­czyca; zespół Plummera-Vinsona; drożdżyca; niedobór witamin; rogowacenie przymieszkowe; leukoplakia (ból wywołują gorące lub ostre potrawy); szcze­lina języka; ospa (glossitis variolosa); lymphogranuloma venereum (wrzodzie-jące rozlane zapalenie języka); pęcherzyca (powierzchowne wrzodziejące za­palenie języka); sprue (glossopyrosis); rumień wielopostaciowy; półpasiec; angina Ludwiga; kurcz zawodowy (język kornecisty); opryszczkowate zapa­lenie skóry.