Jak zaznaczyliśmy poprzednio, w błonie śluzowej wyściełającej jamę nosową od­różniamy dwie okolice, oddechową i węchową, różne pod względem budowy. Okolicę węchową stanowi niewielki górny odcinek błony śluzowej jamy nosowej. Pozostała znacznie większa część błony śluzowej tworzy okolicę oddechową. Okolica oddechowa (regio respiratoria). Błona śluzowa właściwa okolicy odde­chowej spoczywa na zbitej warstwie tkanki łącznej, która stanowi okostną i ochrzęstną kości. Okostna czy ochrzęstną odgrywa więc tu rolę tkanki podśluzowej. Do okostnej przylega warstwa tkanki łącznej — blaszka właściwa — zbudo­wana ze splotu pęczków włókien klejodajnych z licznymi włóknami sprężystymi; za­wiera ona też liczne limfocyty, które tu i tam wytwarzają większe czy mniejsze sku­pienia tkanki limfatycznej. Stale odbywa się przewędrowywanie limfocytów przez nabłonek do jamy nosowej. W głębi blaszki właściwej znajdują się liczne rozgałęzione gruczoły cewkowo-pęcherzykowe zwane gruczołami nosowymi (glandulae nasales), których wydzielinę, śluz i płyn surowiczy (wg Maziarskiego wyłącznie śluz) zwiemy śluzem nosowym. Śluz nosowy zwilża powietrze oddechowe i na nim osiadają też czą­steczki pyłu. W swej czynności wydzielniczej gruczoły nosowe wspomagane są przez liczne komórki kubkowe nabłonka również wydzielające śluz. Podczas kataru (nieżytu) gruczoły nosowe, jak każdy wie z własnego doświadczenia, wytwarzają bogatą rzadką wydzielinę. Dalsza czynność błony śluzowej polega na ogrzewaniu powietrza oddechowego; wykonują ją gęste sieci żylne zwane splotami jamistymi małżowin (plexus ca-vernosi concharum) położone w blaszce właściwej. Sploty żylne są szczególnie silnie rozwi­nięte na małżowinach, zwłaszcza dolnej, gdzie układają się w rowkach i dołkach wy­pukłej powierzchni małżowiny; budową swą przypominają one ciała jamiste części płciowych zewnętrznych skąd nazwa ich pochodzi. Obszerne żyły mają w swej ścianie silne pasma mięśniowe, które są tak ułożone, że duże ilości krwi mogą się zatrzymywać w odcinkach żył ubogich w mięśnie, między pasmami mięśniowymi. Przez zastój krwi sploty żylne silnie się powiększają i ogrzewają przepływające powietrze. Kiedy sploty odruchowo wypełniają się krwią, błona śluzowa może ulec obrzękowi do 3—5 mm gru­bości i nos (przewody nosowe) może nieraz ulec zatkaniu. Bodźce mechaniczne, cieplne a nawet psychiczne wywoływać mogą bardzo szybkie obrzmienie i sklęśnięcie błony śluzowej. Odruchowe poszerzenie naczyń może się również kojarzyć ze wzmożonym wytwarzaniem wodnistej wydzieliny (rhinitis vasomotoria). Blaszka właściwa błony śluzowej nie ma brodawek i odgraniczona jest od nabłonka grubą błoną podstawową. Przedsionek nosa, jak zaznaczono wyżej, wysłany jest warstwą skórną sięgającą do progu nosa. Granica ta jednak nie jest ostra; począwszy bowiem od progu nosa zrogowaciały nabłonek wielowarstwowy płaski traci swe zrogowacenie i stopniowo przechodzi w tzw. nabłonek oddechowy pokrywający okolicę oddechową błony śluzowej. Nabłonek oddechowy jest to wielorzędowy nabłonek migawkowy, wśród którego znajdują się liczne komórki kubkowe; nabłonek ten jest charakterystyczny dla dróg oddechowych sięgając — z przerwami — aż do drobnych rozgałęzień oskrzeli. W jamie nosowej ruch migawek kieruje się ku gardłu i usuwa cząsteczki pyłu i inne drobniutkie ciała obce, które z powietrzem oddechowym dostają się do nosa i osiadają na wydzie­linie śluzowej. Błona śluzowa na wypukłej powierzchni małżowiny środkowej i dolnej oraz na dolnych dwóch trzecich częściach przegrody jest bogato unaczyniona i bogato wypo­sażona w gruczoły nosowe; dlatego ma zabarwienie czerwonawe i jest gruba. Na dnie jamy nosowej oraz w obrębie środkowego i dolnego przewodu nosowego błona śluzowa jest uboga w naczynia oraz gruczoły, jest więc tu blada i cienka. Cały ten obszar błony śluzowej tworzy okolicę oddechową ponieważ służy głównie do ogrzewania, zwilżania i oczyszczania pobranego powietrza. Okolica oddechowa ma również dużą zdolność wchłaniania różnych substancji, np. nikotyny czy kokainy. Często (10%) występuje silne bujanie błony śluzowej w postaci tzw. polipów, zwłaszcza u tylnego końca małżowiny dolnej; te przerosty błony śluzowej mogą nieraz zwieszać się do gardła. Okolica węchowa błony śluzowej jest u człowieka niewielka; zajmuje ona tylko małżo­winę górną i najwyższą oraz odpowied­nie przewody, nieznaczny sąsiedni od­cinek małżowiny środkowej i przeciw­ległą część przegrody nosowej. Okolica węchowa ma zabarwienie żółtawe, za­wiera nerwowe włókna węchowe i bu­dową swą przystosowana jest do przyj­mowania bodźców zmysłowych, które uświadamiamy sobie następnie jako wrażenia węchowe. Błona śluzowa okolicy węchowej w porównaniu do okolicy oddechowej jest słabiej una-czyniona i nie ma nabłonka migaw­kowego, lecz specjalnie zróżnicowany nabłonek węchowy. W blaszce właściwej znaj­dują się drobne, cewkowe gruczoły węchowe (glandulae olfactoriae), wy­dzielające płyn surowiczy. Błona śluzowa zatok przyno­sowych jest przedłużeniem błony śluzowej okolicy oddechowej jamy nosowej i na ogół do niej podobna. Jest ona jednak znacznie cieńsza, bardziej blada, uboga w gruczoły, komórki kubkowe i mi­gawki. Są nawet okolice zatok zupełnie pozbawione gruczołów i migawek.