Liczne wodniste wypróżnienia mogą powstać w wyniku niektórych ostrych zaburzeń emocjonalnych (jak przestrach lub wstrząs). Ostre choroby zakaźne są caęsto połączone z biegunką. Diarrhoea acuta simplex (enterocolitis acuta). Cechy. Liczba stolców waha się od 3 lub 4 do 15 lub 20 dziennie, a napady trwają 24 do 72 godzin. Cha­rakterystyczny stolec jest zawsze wodnisty, lekko brązowy, szarawy lub zielonawy, z kłaczkami śluzu i często o odrażającej woni. Krew widuje się rzadko. Etiologia jest często nie znana albo pozostaje nie wyjaśniona, ale niekiedy wiąże się ją z wirusami z grupy ECHO. Ostry początek; często cała rodzina choruje jednocześnie; czasem nudności i wymioty; utrata łaknienia; pragnienie; niekiedy lekka go­rączka; ból brzucha o typie kolki; czasem wzdęcie brzucha i bębnica; krucze­nie; niekiedy wyczerpanie i zapaść (ostre przypadki); czasem tkliwość nad okrężnićą; prawidłowa lub nieznacznie zwiększona liczba leukocytów. Diarrhoea infantum acuta. Cechy. Można tu wydzielić kilka grup klinicz­nych: biegunka z przekarmienia, biegunka połączona z ostrym zapale­niem jamy ustnej pochodzenia wirusowego, ostre zatrucie pokarmowe, biegunka z przyczyn pozajelitowych, biegunka w wyniku zakażenia jelit i biegunka epidemiczna noworodków. W przypadku przekarmienia stolce są zwykle barwy żółtawozielonej do zielonej i zawierają nie strawiony pokarm oraz śluz. Biegunka tego pochodzenia powstaje łatwiej u nowo­rodków, które dopiero przechodzą na sztuczne odżywianie, niż u starszych niemowląt; czasem mogą jej towarzyszyć wymioty. Biegunkę połączoną z za­paleniem jamy ustnerj pochodzenia wirusowego spotyka się głównie w epide­miach i z reguły u małych niemowląt, zwykle w wieku poniżej siedmiu mie­sięcy; zwykle biegunka, jak i zapalenie jamy ustnej mają przebieg łagodny. Ostre zatrucie pokarmowe, jako przyczyna biegunki u niemowląt — chociaż względnie rzadka — jest ważną postacią, ponieważ wykazuje prze­bieg ostry i piorunujący. Początek choroby jest nagły z wyraźnymi obja­wami zatrucia, gorączką, wymiotami, osłupieniem i utratą napięcia mięśnio­wego. Początkowo stolce mogą być prawidłowe, ale wkrótce pojawia się ostra biegunka, a stolce zawierają wiele nie strawionego pokarmu. Biegunka z przy­czyn pozajelitowych występuje raczej rzadko, ale niekiedy spotyka się ją u niemowląt jako powikłanie zakażeń odległych od przewodu pokarmowego. Biegunka wywołana zakażeniem jelitowym u dzieci może być skutkiem każ­dego znanego jelitowego czynnika chorobotwórczego; początek jej i przebieg różnią się ogromnie. Ogólnie biorąc, krew i ropa w stolcu biegunkowym są dowodem wyraźnego zaatakowania śluzówki przez zarazek (duru, salmonellę, czerwonki). W przypadku czerwonki bakteryjnej ilość stolców waha się od 5 do 30 dziennie; stolec szybko zostaje pozbawiony materiału kałowego, staje się zielony, czasami brązowy i zawiera znaczne ilości wody i śluzu, a często krew i ropę. Obraz kliniczny biegunki nagminnej noworodków charakteryzuje się ostrym początkiem z częstymi, wodnistymi stolcami, utratą wagi i szybkim rozwojem objawów zatrucia. Stolce „strzelające", częściej żółte niż zielone lub brązowe, nie zawierają krwi, a czasem zawierają nieco śluzu. Występowanie zwykle między okresem niemowlęctwa a 18 miesiącem życia; przekarmienie; zbyt szybkie przekraczanie przepisu ży­wienia, nierozważne odżywianie różnymi pokarmami; niekiedy wymioty, ustę­powanie przy wyeliminowaniu czynnika przyczynowego (w biegunce z prze­karmienia); biegunka nagminna, łagodna biegunka z zapaleniem jamy ustnej (w biegunce towarzyszącej zapaleniu jamy ustnej pochodzenia wirusowego); nagły początek, wyraźne objawy toksyczne, wymioty, osłupienie, utrata na­pięcia mięśniowego, szybki rozwój zaburzeń metabolicznych, często zejście śmiertelne (w ostrym zatruciu pokarmowym); istnienie zakażenia poza prze­wodem pokarmowym (w biegunce z przyczyn pozajelitowych); nieznaczna go­rączka, początkowo łagodne lub umiarkowane objawy toksyczne, czasem wymioty, ewentualne zaburzenia metaboliczne, krew i ropa w stolcu (w zaka­żeniu jelitowym); ostry początek, stolce wodniste, utrata wagi, nagłe wy­stąpienie objawów zatrucia, wyraźne odwodnienie, niewielki wzrost ciepłoty ciała, czasem wymioty, nagminność, szybki przebieg z wysoką śmiertelnością (w nagminnej biegunce noworodków); wyłączenie innych zmian wewnątrz-brzusznych (uchyłek Meckela, wgłobienie); badanie podejrzanego pokarmu na posiew; posiew kału. Intoxicatio alimentaris (staphylococcica, streptococcica, salmonellosa). Cechy. W łagodnych przypadkach gronkowcowego lub paciorkowcowego zatrucia po­karmowego mogą pojawiać się nudności i wymioty bez biegunki lub kurcze i biegunka bez wymiotów; w umiarkowanie ostrych przypadkach biegunka jest ostra, stolce częste, czasami typu czerwonkowego; w bardzo ostrych przypadkach biegunka jest silna, towarzyszy jej bolesne parcie na stolec, stolce są często podobne jak w cholerze lub krwawe i śluzowe, podobne do czerwonkowych. W przypadkach salmonelozy różnej od duru brzusznego widuje się u ludzi trzy większe zespoły: gastroenteritis choleriformis, septi-caemia, gastroenteritis salmonellosa acuta. W pierwszych dwóch zespołach biegunka może występować, nie jest ona jednak powszechna. Z drugiej strony, w gastroenteritis salmonellosa acuta ostra biegunka może zaczynać się nagle i kojarzyć z gorączką, bólem głowy, bólami brzucha, nudnościami i wymio­tami; jeśli zakażenie jest nieznaczne lub zjadliwość zarazków jest niewielka, nieżyt żołądka i jelit bywa łagodny, tak że biegunka, kurcze i lekka go­rączka są tylko objawami zakażenia. Występowanie u kilku osób, spożywających te same po­karmy; nagły początek w 1 do 6 godzin (staphylococcus), 5 do 18 godzin (streptococcus) lub w 6 do 48 godzin (salmonella) po jedzeniu; uogólnione bóle brzucha; nudności i wymioty; bóle głowy; zimne poty; zmienna ciepłota ciała; badanie bakteriologiczne kału (Salmonella typhi murium, Salmonella oranienburg, Salmonella newport); odczyn aglutynacyjny; badanie bakterio­logiczne podejrzanego pokarmu. Typhus abdominalis. Cechy. Podczas gdy w pierwszych dwóch tygodniach choroby często występuje zaparcie, niekiedy obserwuje się biegunkę w trze­cim lub czwartym tygodniu (kilka wodnistych, szarawych łub zielonawych stolców dziennie). Występowanie zwykle jesienią; skryty początek; ból gło­wy; osłabienie; zapalenie oskrzeli; tkliwość i lekkie wzdęcie brzucha; ciągła gorączka (39,5 do 40,5°C), wzrastająca i opadająca „schodkowato"; tętno zwolnione w porównaniu z gorączką; różyczka durowa (pojawiająca się od 7 do 10 dnia na brzuchu); brązowy nalot na języku i dziąsłach; czasem wyczu­walna śledziona; wyczerpanie i majaczenie; często uporczywe zaparcie; bywa krwawienie jelitowe lub przedziurawienie jelit (trzeci tydzień); leukopenia; dodatni odczyn Widala (po siedmiu do dziesięciu dniach); dodatni posiew krwi (pierwszy tydzień); czas trwania choroby 4 do 6 tygodni; bywają na­wroty, ponowne zaostrzenia, powikłania, następstwa. Dysenteria. Cechy. Od początku mogą występować niemal ciągłe, częste małe wypróżnienia, zawierające początkowo śluz, następnie krew i śluz lub czystą krew. Kilka początkowych stolców może opróżnić całkowicie jelito z treści kałowej. Nagły początek; rozlany ból brzucha, kolka i bolesne par­cia na stolce; zmienna ciepłota ciała (wysoka lub niska); tętno przyśpieszone, małe; sucha, nieelastyczna skóra; wymioty; kurcze mięśniowe; zapaść; bada­nie bakteriologiczne kału (pałeczki Shiga-Flexnera); próba aglutynacyjna. Amoebiasis. Cechy. Po krótkim okresie lekkiej biegunki występują częste opróżnienia jelit, kał jest zmieszany ze śluzem, krwią i ropą. Podczas pierw­szych dni stolce zawierają nieco treści kałowej, ale później składają się one tylko ze śluzu, krwi lub ropy. Liczba wypróżnień może dochodzić do 20, a na­wet 30. w ciągu 24 godzin. W pewnych przypadkach w kale znajdują się duże ilości strzępków tkanki martwiczej. Występowanie głównie w warunkach tropikalnych; ostry początek; bóle brzucha i bolesne parcie na stolec; umiarkowana gorączka; wyniszczenie; może wystąpić zapaść z zejściem śmiertelnym, powrót do zdro­wia lub rozwój przewlekłej biegunki; w kale stwierdza się Entamoeba histolytica; wziernikowanie esicy. Cholera asiatica. Cechy. Występuje tu okres wstępnej biegunki, trwający przez jeden lub dwa dni. Biegunka nasila się, pojawia się zapaść. Kał jest początkowo barwy żółtawej, ale wkrótce staje się szarawobiały, przypomina­jący zmętniała serwatkę lub wodnisty ryż; zawiera on małe, liczne płatki śluzu i substancje ziarniste, a czasami krew. Występowanie w krajach tropikalnych, zwłaszcza wczesną jesienią; ostry początek; wymioty; kurcze mięśniowe; postępujące wyczerpa­nie; pragnienie; obniżona ciepłota ciała; zapaść (trwająca od 3 do 24 godzin), po której może nastąpić śmierć; obecność w kale przecinkowców cholery; badanie podejrzanych kolonii z posiewu za pomocą odpowiednich testów aglutynacyjnych. Appendicitis acuta. Cechy. Chociaż z reguły występuje zaparcie, napad może zaczynać się biegunką, zwłaszcza u dzieci. Influenza. Cechy. W postaci żołądkowo-jelitowej pojawia się obiita bie­gunka. Ostry początek; ból brzucha; bywają nudności i wymioty; brak objawów ze strony narządu oddechowego; gorączka; wolne tętno w po­równaniu z gorączką; niekiedy bywa żółtaczka; czasem wyczuwalna śledzio­na; wyraźne wyniszczenie; krótki czas trwania choroby, po której pojawia się wyraźne osłabienie. Intoxicatio hydrargyro. Cechy. Występują ciągłe wypróżnienia z bardzo płynnymi, czasami wodnisto-ryżowymi stolcami. W kale spostrzega się krew i szczątki błony śluzowej. W wywiadzie — przyjęcie trucizny; nudności i wymioty; zapalenie jamy ustnej; ślinienie; bóle brzucha i bolesne parcie na stolec; skapomocz i białkomocz; zapaść. Mniej częste przyczyny. Intoxicatio (arsen, grzyby, alkohol, chlorek kadmu, cynk, czterochlorek węgla, środki owadobójcze, jodyna, ług, chlorek metylu, fosfor, bizmut itp.j; allergia alimentaris; uraemia; cholaemia; anaemia perni-ciosa (okresowe ostre napady); carcinoma recti seu coli (biegunka zaczyna się nagle); diabetes mellitus (okresowo ostre napady); invaginatio; otitis media et mastoiditis (u dzieci); achlorhydria (?); bartonellosis (choroba Oroya); syndroma carcinoides (ostre nawracające napady); coli-sepsis; entero­colitis pseudomembranacea acuta (antybiotyki); purpura; pelveoperitpnitis abscedens; peritonitis pneumococcica; enteritis diphtheritica; nadwrażliwość na leki lub przedawkowanie (ergotamina, prostygmina, fizostygmina, pilokar-pina, wyciąg z tylnej części przysadki mózgowej, środki przeczyszczające, środki przeciwczerwiowe, antybiotyki, zwłaszcza tetracyklina i streptomycy­na, bizmut, kolchicyna, środki przeciw zimnicy, jodki, jodyna, żelazo, kwas paraaminosalicyłowy itp.); zakażenie pierwotniakami lub robakami (trichi­nosis, giardiasis, trichomoniasis, dracunculosis, balantidiasis itp.); błędy diete­tyczne; zaklinowanie kału (biegunka rzekoma); zatkanie naczyń krezki (zator, zakrzep, zapalenie lub proces zwyrodnieniowy obliterujący światło, ucisk z zewnątrz lub zwężenie, uraz itp.); zapalenia w obrębie miednicy (bywa ostra biegunka); ostre choroby zakaźne (odra, płonica, brucelloza, róża, ospa, wąglik, choroba Weila, ostre zakaźne zapalenie wątroby, zapalenie płuc, papuzica, dur powrotny itp.); choroba popromienna; narkomania (odstawienie narkotyków); przełom nadnerczowy.