Tabes dorsalis (wiąd rdzenia; ataxia locomotorica). Cechy. Znieczulenie w wiądzie rdzenia jest najczęstszym ze wszystkich znieczuleń. Czucie pozycji i wibracji jest zwykle upośledzone wcześniej niż czucie eksteroceptywne, podczas gdy hipalgezja poprzedza alganestezję, czyli analgezję i brak czucia dotyku. W zakresie górnej kończyny strona łokciowa jest zajęta wcześniej niż inne palce. Nerw łokciowy traci wrażliwość czuciową. Może pojawiać się rozległy obszar hipalgezji lub analgezji z górną granicą na poziomie drugie­go żebra. Wcześnie w przebiegu tej choroby pojawia się utrata czucia bólu przy ucisku żołędzi, jąder, mięśni łydki i ścięgna Achillesa. Utrata czucia kinetycznego i dotyku w zakresie stóp jest doniosłym objawem przedmioto­wym (pacjent nie może wskazać, którego palca nogi dotykamy, względnie w jakim kierunku tym palcem poruszamy). Również częstym zaburzeniem czucia jest astereognoza. Polyneuritis (zapalenie wielonerwowe; z wyjątkiem porażenia połowiczego). Cechy. Zakłócenie przewodzenia bodźców dośrodkowych powoduje upośle­dzenie lub utratę wrażliwości na ból (hypalgesia seu analgesia), tempera­turę (thermohypaesthesia seu thermanaesthesia), czucia dotyku (anaesthesia seu hypaesthesia), wrażliwości na ucisk oraz czucia proprioceptywnego, szczególnie w zakresie obwodowej części kończyn ze znikaniem ku częściom proksymalnym (znieczulenie typu rękawiczki czy skarpetki). Zamiast anestezji może występować hiperestezja. Myelitis transversa (infectiosa, traumatica, syphilitica, zapalenie rdzenia zajmujące cały przekrój poprzeczny rdzenia). Cechy. Upośledzenie lub utrata czucia zarówno eksteroceptywnego, jak i proprioceptywnego występuje po­niżej poziomu uszkodzenia i zależnie od tego, czy uszkodzenie jest zupełne czy niezupełne. W odmianie niecałkowitego uszkodzenia można obserwować pewien stopień rozszczepienia czucia. Hysteria. Cechy. Znieczulenie histeryczne jest nadzwyczaj częste i ma duże znaczenie rozpoznawcze. Może być ono całkowite, częściowe lub roz­szczepione. Najczęściej jest ono rozmieszczone w postaci hemianestezji, często lewostronnej. Może ono dotyczyć błon śluzowych. W wielu przy­padkach, mimo że jednostronne, jest ono bardziej wyraźne w odniesieniu do twarzy lub kończyn niż do tułowia. Może ono dotyczyć specjalnych okolic kończyn (kolano, łokieć, bark) lub może nagle urywać się na pew­nej linii poziomej (but, skarpeta, pończocha, rękawica bokserska, rękawicz­ka, rękaw), jest to tzw. typ segmentarny. Większość przypadków znie­czulenia histerycznego wykazuje również zmniejszenie lub utratę poszczegól­nych rodzajów czucia. Waha się ona co do stopnia od całkowitego znieczu­lenia do nieznacznego stopnia porównawczego zmniejszenia wrażliwości. Trauma nerki (uraz nerwu). Cechy. Anestezja ogranicza się do pola zaopa­trywanego przez uszkodzony nerw czy nerwy. Jeśli porażeniu uległ nerw skórny, pacjent traci czucie eksteroceptywne, a zachowuje proprioceptywne. Jeśli zajęciu uległ pień nerwu mieszanego, występuje anestezja skórna i głę­boka, a towarzyszą jej porażenia mięśniowe oraz zaniki. Jeśli nerw mieszany zdrowieje, czucie powraca przed siłą motoryczną. Złamanie kręgosłupa z przemieszczeniem. Cechy. Porażenie czucia poniżej poziomu uszkodzenia występuje i zmienia się co do ciężkości, odpowiednio, do stopnia zniszczenia Tdzenia kręgowego. Tumor cerebri (guz mózgu, pola czuciowego). Cechy. Największemu uszko­dzeniu ulega czucie lokalizacji dotykowej oraz czucie ruchu; utrata czucia jest bardziej wyraźna w częściach obwodowych niż w dośrodkowych częś­ciach kończyn. Dotknięte okolice Skóry nie wykazują powiązań z rozmiesz­czeniem obwodowych lub rdzeniowych pól czuciowych. Rozmiary utraty czucia mogą ograniczać się do mniej lub więcej określonych pól, takich jak: ręka, kończyna lub jedna strona ciała. Występuje astereognoza. Wszystkie objawy pojawiają się po stronie przeciwnej do guza. Syringomyelia (jamistość rdzenia kręgowego). Cechy. Choroba charaktery­zuje się rozszczepioną anestezją. Występuje tu utrata czucia temperatury i bólu z zachowaniem czucia dotyku w okolicach ciała, zaopatrywanych przez uszkodzone segmenty. Granice są ostro zarysowane, a rozmieszczenie zmian zwykle niesymetryczne i nieregularne, odpowiednio do segmentów lub do części segmentów. Nie ma zakłócenia przewodzenia impulsów bólu i tempe­ratury z innych części ciała. Czucie ciepła, zimna i bólu jest równomiernie upośledzone w zajętych okolicach, przy czym czucie gorąca nieco bardziej niż zimna, a czucie zimna bardziej niż bólu. Paralysis Brown-Sequardi (porażenie typu Brown-Sequarda; hemisectio medullae spinalis). Cechy. Po stronie uszkodzenia występuje zona znieczule­nia z polem nadwrażliwości ponad linią uszkodzonego segmentu oraz z utratą czucia proprioceptywnego poniżej segmentu. Po stronie przeciwnej uszko­dzenia występuje utrata czucia bólu i temperatury, a czucie dotyku może być nieco upośledzone. Tumor medullae spirialis (intramedullaris; guz wewnątrzrdzeniowy rdzenia kręgowego). Cechy. Najwcześniejsze objawy przedmiotowe stwierdza się w zaburzeniach czucia. Występuje miejscowe segmentarne rozszczepienie czu­cia (utrata czucia bólu i ciepła z zachowaniem czucia dotyku i propriocep­tywnego) oraz zespół objawów Brown-Sequarda poniżej poziomu uszkodzenia (utrata czucia bólu i ciepła po stronie przeciwnej do porażenia motorycznego). Początkowo zajęcie jednej strony; samoistny ból o charak­terze palenia niedokładnie umiejscowiony; objawy korzonkowe niewielkie lub nieobecne; anestezja z rozszczepieniem — jak wyżej; porażenie po stro­nie uszkodzenia; zaburzenie czynności zwieraczy; wzmożenie odruchów głę­bokich po stronie guza (późno); objaw Babińskiego po stronie guza; niekiedy wyraźne zmiany troficzne; płyn mózgowo-rdzeniowy barwy cytrynowożółtej ze wzmożoną zawartością globulin. Tumor medullae spinalis (extramedullaris; guz zewnątrzrdzeniowy rdzenia kręgowego). Cechy. Występuje tu upośledzenie lub utrata wszystkich postaci czucia poniżej poziomu uszkodzenia i zgodnie z rozmieszczeniem objawów motorycznych, ale te objawy przedmiotowych zaburzeń czucia pojawiają się późno. Zespół objawów Brown-Sequarda można obserwować w wielu przypad­kach. Początkowo objawy choroby pojawiają się po jednej stro­nie; wczesne i ciężkie objawy korzonkowe; anestezja — jak wyżej; poraże­nie po stronie uszkodzenia; zwieracze ulegają wciągnięciu w sprawę późno; wzmożenie odruchów oraz objaw Babińskiego po stronie uszkodzenia; płyn mózgowo-rdzeniowy cytrynowożółty ze wzmożoną zawartością globulin. Sclerosis multiplex (sclerosis disseminata; stwardnienie rozsiane). Cechy. Bywa zakłócenie czucia proprioceptywnego w wyniku zajęcia rdzenia kręgo­wego. Zaburzenie czucia eksteroceptywnego nie jest częste. Herpes zoster (zona; półpasiec). Cechy. Po napadzie półpaśca wszystkie rodzaje czucia są mniej lub więcej upośledzone, ale czucie bólu i temperatury może być bardziej upośledzone niż czucie dotyku. Takie zaburzenia niekiedy trwają przez dłuższy czas po zniknięciu wykwitów i obejmują okolicę skóry, w której uprzednio występowały wykwity. Mniej częste przyczyny. Apoplexia (niewielka lub przejściowa hemianeste-zja); thrombosis arteriae cerebelli inferioris posterioris (utrata czucia ciepła i bólu po tej samej stronie twarzy, a tułowia i kończyn po przeciwnej); thrombosis arteriae cerebelli inferioris anterioris (utrata czucia bólu i tempe­ratury oraz osłabienie czucia dotyku po tej samej stronie twarzy oraz niezu­pełna utrata czucia bólu i temperatury na tułowiu i kończynach po przeciwnej stronie); thrombosis arteriae cerebelli superioris (utrata czucia bólu i tempe­ratury po przeciwnej stronie twarzy i ciała); syndroma Babiński-Nageotti; syndroma Avellisi; syndroma Cestan-Chenais; thrombosis arteriae spinalis anterioris (jednostronne lub obustronne); apoplexia spinalis seu haemato-myelia (kończyny dolne); neuritis leprosa (znieczulenie dotyczy rozsianych pól); żebro szyjne (znieczulenie typu obwodowego); przepuklina jądra miaż-dżystego; morbus compressionis (choroba kesonowa; w wyraźnych przy­padkach upośledzenie wszystkich rodzajów czucia, o nieregularnym i rozsia­nym rozmieszczeniu); spondylitis tuberculosa; złośliwe choroby kręgów (późna utrata czucia); neuritis hypertrophica in syndroma Dejerine-Sottas; commotio medullae spinalis; abscessus epiduralis medullae spinalis; sclerosis posterolateralis (utrata czucia proprioceptywnego); myxoedema; dementia praecox; aneurysma aortae descendentis (trzecia i czwarta przestrzeń między­żebrowa); aneurysma dissecans aortae; laesio conus medullaris et caudae equinae (rozmieszczenie siodłowate); chorea; morbus Friedreichi (podudzia); paralysis progressiva; porażenie typu Klumpkego (wewnętrzna strona ramion); morbus Morvani; morbus Raynaudi; ischias; pachymeningitis spinalis externa; tetanus; myelitides postinfectiosae; chordotomia; syndroma thalamicum; syn­droma Guillain-Barre (czucie eksteroceptywne); arteriosclerosis obliterans; congelatio; niektóre stany naczynioskurczowe stopy; ostre uszkodzenia na­czyń (zaburzenie ukrwienia nerwów); syndroma Raymond-Cestani; analgesia congenita.